Atak Rosji na Ukrainę i stan wojny znacząco wpływa na każdy aspekt życia nie tylko narodów objętych konfliktem, ale też całego świata. Jak wygląda kwestia umów handlowych w tym czasie opowiada Andrii Romanchuk, partner i adwokat w polsko-ukraińskiej kancelarii prawnej EUCON Grupa Prawnicza.
Jak wygląda kwestia umów handlowych, eksportu, importu w obliczu wprowadzenia stanu wojennego?
Konflikt zbrojny nie rozwiązuje ani nie zawiesza obowiązujących umów handlowych, mimo że wiele z nich może zostać rozwiązanych lub zawieszonych ze względu na ich charakter. Decydując się o możliwości rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub zawieszenia jej obowiązywania w przypadku wojny, należy wziąć pod uwagę następujące czynniki:
- charakter umowy – w szczególności jej przedmiot i cel, jej postanowienia oraz kraje stron;
- cechy konfliktu zbrojnego (wojny) – takie jak jego zasięg terytorialny, skala i intensywność, czas trwania.
Niektóre umowy handlowe przewidują/zawierają postanowienia o rozwiązaniu lub zawieszeniu ich obowiązywania w przypadku konfliktu zbrojnego (wojny).
W zależności od tego, który z Incoterms jest określony w umowie, ta strona będzie ponosić koszty i ryzyko dotyczące towarów i dostaw, które już rozpoczęły swoją realizację, a konflikt zbrojny (wojna) rozpoczęła się w trakcie. Na przykład, jeśli mają zastosowanie Incoterms 2010 CPT, jeśli przewoźnik skorzystał z prawa przeładunku na podstawie odpowiednich warunków umowy przewozu w celu uniknięcia nieprzewidzianych przeszkód (takich jak zatory, strajki, nakazy władz, wojna lub działania wojenne), wówczas wszystkie dodatkowe koszty wynikające z tego zostaną poniesione po stronie kupującego, ponieważ obowiązek sprzedającego jest ograniczony do organizacji zwykłej umowy przewozu.
W zależności od tego, którego kraju ustawodawstwo miało zastosowanie do umowy handlowej, konflikt zbrojny jest albo natychmiast definiowany jako siła wyższa, albo strony, w oparciu o przedmiot określonej umowy, mogą samodzielnie uzgodnić uznanie określonej okoliczności za siły wyższe, lub może to zostać ustalone przez sąd.
W przypadku, gdy strony stwierdziły, że spory będą przekazywane do arbitrażu w celu ich rozstrzygnięcia (w umowie została zawarta klauzula arbitrażowa) – kwestia uznania określonej okoliczności za siłę wyższą zostanie rozstrzygnięta bezpośrednio przez arbitraż. Jednakże wystąpienie siły wyższej musi być odpowiednio poświadczone (potwierdzone) – np. certyfikatem Izby Przemysłowo-Handlowej Ukrainy.
Jeżeli strony posiadały ubezpieczenie na towar lub na wykonanie umowy międzynarodowej, lub na prowadzenie działalności gospodarczej – konieczne jest szczegółowe przeanalizowanie postanowień umowy ubezpieczenia. To dlatego, że większość z nich – szkód wyrządzonych konfliktem zbrojnym – są okolicznością wykluczającą ubezpieczenie.
Czego może spodziewać się lub na jakie bariery może trafić np. polski przedsiębiorca eksportujący towary na Ukrainę/importujący z Ukrainy?
Import i eksport z jednej strony nie są wstrzymywane ani zakazane (poza niektórymi kategoriami towarów), jednak ze względu na sytuację w kraju staje się to prawie niemożliwe.
Służby graniczne i celne działają w trybie podwyższonym, który ma na celu umożliwienie wjazd do kraju jak największej liczbie osób ubiegających się o ochronę, a także zorganizowania przejazd pomocy wojskowej i humanitarnej do kraju, w którym toczy się wojna.
Obowiązują ograniczenia w transporcie morskim i lotniczym - pozostaje tylko sposób dostawy - samochodowy lub kolejowy. Jednak te metody również nie są bezpieczne, na przykład zdarzają się przypadki podważania części torów kolejowych.
Porty Ukrainy przechodzą pod zwiększoną ochronę. Gabinet Ministrów ustalił poziom ochrony 3 w portach morskich i rzecznych Ukrainy, obiektach portowych, statkach uprawnionych do żeglugi pod flagą państwową Ukrainy na okres stanu wojny.
W czasie konfliktu zbrojnego – mogą ustalać się zakazy eksportu do innych krajów niektórych kategorii towarów. Na przykład od początku działań wojennych na Ukrainie wprowadzono tymczasowe zawieszenie eksportu produktów krwiopochodnych i substytutów krwi. Podobne ograniczenia są nakładane m.in. na inne leki pierwszej pomocy, żywność. Jednocześnie określa się kategorie pomocy wojskowej i humanitarnej, dla których tworzone są „zielone” korytarze w celu sprowadzenia do kraju.
