Jakie są alergeny pokarmowe? Poznaj najczęstsze alergeny pokarmowe

Jak informują autorzy tesktu "Alergeny i alergie pokarmowe", "większość naturalnie występujących alergenów pokarmowych jest białkami lub glikoproteinami o masie cząsteczkowej od 10 000 do 40 000 Da. Jednakże spotykane są również reakcje alergiczne wywoływane przez cząsteczki o masie mniejszej, tj. 3 000 i większej do 100 000 Da. Wielkość cząsteczek alergenu jest związana ze zdolnością przenikania przez błonę śluzową i jego immunogennością. Cząsteczki nie wykazujące immunogenności (tzn. zdolności wywoływania przeciw sobie swoistej odpowiedzi immunologicznej) i wykazujące antygenowość (tzn. zdolność do swoistego łączenia się z immunoglobulinami i receptorami limfocytów T), posiadające zazwyczaj niski ciężar cząsteczkowy (poniżej 1 000 Da), nazywane są haptenami. Związki te mogą stać się immunogenne dopiero po połączeniu się z odpowiednim nośnikiem, jak np. cząsteczka białka" (Czernecki, Targoński, 2002).

Na siłę oddziaływania alergenu pokarmowego w organizmie może mieć również wpływ proces technologiczny obróbki produktów spożywczych. Poza tym o natężeniu niepożądanej reakcji decydują również dawka alergenu pokarmowego, jego droga podania, czynniki osobiste oraz genetyczne. Zazwyczaj występują one w stężeniu od kilku do 80%. Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady UE, producenci żywności zobowiązani są zamieszczać informacje o alergenach występujących w produktach pakowanych i nieopakowanych – to znaczy sprzedawanych w placówkach handlowych lub barach i restauracjach.

Alergia a nietolerancja pokarmowa

Alergie i nietolerancje pokarmowe są dwoma innymi problemami, jednak bardzo często są ze sobą mylone, a niekiedy nawet traktowane jako swoje odpowiedniki. Jak już zostało wspomniane wcześniej, pierwsza nieprawidłowość jest natychmiastową, patologiczną reakcją układu immunologicznego na alergen pokarmowy. Alergia pokarmowa może objawiać się obrzękiem, pokrzywką lub zmianami skórnymi, problemami układu oddechowego, wymiotami lub biegunką i innymi symptomami, które występują bezpośrednio po spożyciu. Alergia pokarmowa może wywołać nawet wstrząs anafilaktyczny.

Nietolerancja pokarmowa zaś ma związek z mechanizmami nieimmunologicznymi, którymi są wrodzone i nabyte nieprawidłowości enzymatyczne w jelicie cienkim. Jest to nadwrażliwość na określoną substancję spożywczą. W odróżnieniu od alergii pokarmowej, nietolerancja nie jest natychmiastowa i objawia się od kilku godzin do nawet paru dni po spożyciu pokarmu. Nietolerancja może dawać takie symptomy, jak bóle brzucha i wzdęcia, migreny czy przewlekłe infekcje.

Objawy alergii na pokarm

Objawy alergii na pokarm mogą być bardzo różne i wywoływać problemy różnych układów, choć najczęściej symptomy związane są z systemem pokarmowym. Do najczęstszych objawów alergii na pokarm zaliczają się:

• Ostra reakcja błony śluzowej żołądka – przejawia się silnymi bólami brzucha, wymiotami lub/i biegunką tuż po spożyciu alergenu pokarmowego;
• Ciężkie i przewlekłe zaburzenie jelitowe – występuje najczęściej po spożyciu takich alergenów pokarmowych, jak mleko, mąka i owoce cytrusowe. Typowymi symptomami są dotkliwe biegunki oraz przewlekłe zapalenie jelita grubego;
• Refluks przełykowy – najczęściej objawia się kłującym bólem w klatce piersiowej lub górnym odcinku brzucha, problemami podczas przełykania, a także nudnościami lub wymiotami po posiłku;
• Przewlekła reakcja alergiczna żołądka i dwunastnicy – objawia się przewlekłymi lub sezonowymi nudnościami, uciskiem i pobolewaniem w podbrzuszu;
• Alergiczne zapalenie jamy ustnej – najczęstszymi symptomami jest pieczenie w jamie ustnej, na podniebieniu i w gardle, które występuje natychmiast po zetknięciu alergenu pokarmowego ze śluzówką jamy ustnej;
• Nawracające, aftowe zapalenie jamy ustnej – jeżeli aftowe zapalenie jamy ustnej ma charakter nawrotowy, może być sygnałem alergii pokarmowej;
• Alergiczny nieżyt nosa – jego objawem jest zapalenie błony śluzowej nosa, manifestujące się pod postacią kichania, świądu, obrzęku małżowin, upośledzeniem drożności i chrypką;
• Nieżyt krtani – bardzo często przyjmuje postać niebezpiecznego, nagłego obrzęku naczyniowo-ruchowego. Nierzadko występuje też przewlekle.

W skrajnych przypadkach alergia pokarmowa może wywołać nawet wstrząs anafilaktyczny, bardzo często doprowadzający do znacznego obniżenia ciśnienia krwi.

Jak upewnić się, że to alergia pokarmowa?

Alergię pokarmową można zdiagnozować trzema metodami. Każda z nich poprzedzona jest szczegółowym wywiadem lekarskim oraz badaniem fizykalnym.

Alergię pokarmową można zdiagnozować poprzez:

• Próbę prowokacyjną w alergii pokarmowej – jest to jedna z najbardziej wiarygodnych metod. Polega na kontrolowanym, poddanym nadzorowi medycznemu podaniu pacjentowi alergenu pokarmowego, na który ma podejrzewaną alergię. Czynność wykonuje się, aby zaobserwować reakcje organizmu. Podczas próby prowokacyjnej pacjent otrzymuje coraz większą dawkę podejrzanego alergenu, a lekarz dokładnie monitoruje niepożądane reakcje organizmu. Badanie jest natychmiast przerywane po ich wystąpieniu. Tego typu test jest przeprowadzany w specjalnie przygotowanym miejscu, takim jak szpital czy ośrodek medyczny, aby móc udzielić pacjentowi natychmiastowej pomocy w razie wystąpienia reakcji alergicznej.
• Próba eliminacyjna w alergii pokarmowej – metoda ta opiera się na czasowym wyeliminowaniu z diety podejrzanych alergenów pokarmowych, a kolejno ich stopniowym wprowadzeniu. Test poprzedza szczegółowy wywiad z lekarzem, który typuje możliwie uczulające składniki pokarmowe. Kolejno wyklucza się je całkowicie z diety na kilka tygodni, co umożliwia kompletne usunięcie ich z organizmu. Po tym czasie są one na powrót wprowadzane do diety pacjenta. Podczas całego procesu badany zobowiązany jest prowadzić dzienniczek i skrupulatnie zapisywać wszystkie zaobserwowane zmiany.
• Testy alergiczne z krwi – metoda ta polega na pobraniu od pacjenta próbki krwi, którą poddaje się analizie obecności specyficznych dla różnych alergenów pokarmowych przeciwciał IgE. W laboratorium pobrana krew badana jest pod kątem reakcji na różne alergeny pokarmowe i ich reakcji w kontakcie w przeciwciałami IgE.

Upewnienie się o obecności alergii pokarmowej i określenie alergenu pokarmowego jest niezwykle ważne, ponieważ nieleczona i niezdiagnozowana może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych.

Przyczyny alergii pokarmowej

Uważa się, że jedną z kluczowych przyczyn alergii pokarmowych jest uwarunkowanie genetyczne. Z danych Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej wynika, że ryzyko wystąpienia alergii pokarmowych u dzieci rodziców zdrowych mieści się w przedziale 5-15%. Zakres ten znacznie się zwiększa w przypadku alergii u obojga rodziców, wynosząc aż 60-80%.

Kolejnym czynnikiem, który może powodować alergie pokarmowe, jest dynamiczny rozwój cywilizacyjny, a tym samym zauważalne zanieczyszczenie środowiska naturalnego. Ministerstwo Zdrowia za czynnik wywołujący alergie pokarmowe uważa również współczesny styl życia, a dokładnej nadmierną sterylność. Ta prowadzi do zmniejszonego kontaktu z drobnoustrojami, co powoduje zachwianie systemu odpornościowego, a tym samym zmniejszona odporność na różnego rodzaju alergeny.

Zdaniem Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej zwiększona ilość zachorowań jest spowodowana współdziałaniem czynników genetycznych ze środowiskowymi, np. często spożywanie żywności wysokoprzetworzonej.

Lista najczęstszych alergenów pokarmowych

Istnieje osiem alergenów pokarmowych, które uczulają największą liczbę ludzi na całym świecie. Są nimi:

• Białka mleka – "najgroźniejsze" to kazeina i B-laktoglobulina. W przypadku alergii pokarmowej na pierwszy z wymienionych, chory nie może spożywać mleka żadnego zwierzęcia. Jeżeli chodzi o alergię na B-laktoglobulinę, uczulony reaguje także na mięso wołowe i cielęcinę;
• Białka jaja kurzego – najczęściej uczulającym jest owomukoid;
• Białko ryb – najbardziej uczulającymi są dorsze, karp i śledzie;
• Białka skorupiaków i mięczaków – alergenem pokarmowym jest tropomiozyna;
• Białka glutenowe – najczęściej uczulającymi alergenami są pszenica, żyto i jęczmień. Mimo że owies jest bezpiecznym produktem dla alergików, bardzo często w procesie produkcji jest zanieczyszczany innymi zbożami;
• Owoce – alergie pokarmowe najczęściej wywołują cytrusy, śliwki, wiśnie, truskawki, banany, brzoskwinie, kiwi i ananasy;
• Warzywa – do największych alergenów pokarmowych zaliczają się seler, ziemniak, pomidory, rzodkiew, marchew, por i warzywa strączkowe;
• Orzechy – cierpiący z powodu alergii pokarmowej na orzechy muszą unikać nie tylko ich, ale także wielu produktów, takich jak musli czy czekolady. Należy też dokładnie czytać etykiety, ponieważ wiele artykułów spożywczych zawiera śladowe ilości orzechów.

Podsumowanie

Alergeny pokarmowe mogą wywoływać łagodne lub groźne objawy w obrębie różnych układów. Nawet w przypadku delikatnych dolegliwości nie należy ich bagatelizować, ponieważ nieleczone mogą prowadzić do poważnych konsekwencji. Niestety, z roku na rok rośnie liczba osób cierpiących z powodu alergii pokarmowych wśród dzieci i dorosłych. Na szczęście istnieją różnego rodzaju metody diagnostyczne, które pomagają określić alergen pokarmowy, a po rozpoznaniu wyeliminowanie go z diety.

foto: stockadobe(Dragana Gordic)